Kazachstan, Republika Kazachstanu (kaz. Қазақстан, Қазақстан Республикасы, trl. Ķazaķstan, Ķazaķstan Respublikasy, trb. Kazakstan, Kazakstan Respublikasy; ros. Казахстан, Республика Казахстан trl. Kazahstan, Respublika Kazahstan, trb. Kazachstan, Riespublika Kazachstan) – państwo leżące częściowo w Azji (88% powierzchni) i częściowo w Europie (12% powierzchni – tereny na zachód od rzeki Emba), powstałe w 1991 w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, które graniczy z Chinami (1460 km granicy), Kirgistanem (980 km), Turkmenistanem (380 km), Uzbekistanem (2300 km) oraz Federacją Rosyjską (6467 km). Łączna długość granic Kazachstanu wynosi 12 187 km. Kazachstan ma również dostęp do największego jeziora świata – Morza Kaspijskiego – na długości 2340 km. Całkowita powierzchnia kraju wynosi 2 724 900 km²[4].
Zdecydowana większość terytorium Kazachstanu leży w Azji, tylko stosunkowo niewielka część północno-zachodniego Kazachstanu leży w Europie. Przeważająca większość terytorium kraju należy do Azji Środkowej, której Kazachstan zajmuje największą część. Do Kazachstanu należą także południowe obrzeża zachodniej Syberii.
Ukształtowanie terenu
Zachodnią i środkową część Kazachstanu stanowią niziny. Idąc od zachodu jest to Nizina Wschodnioeuropejska, a ściślej rzecz biorąc jej skrajnie południowa część – Nizina Nadkaspijska (pow. 200 tys. km²). Równoleżnikowy pas nizin jest rozdzielony przez południkowe pasmo niskich gór Mugodżarów – 657 m n.p.m. (południowe przedłużenie Uralu) i stanowiący jego kontynuację na południu płaskowyż Ustiurt (pow. 200 tys. km²). Na wschód od Mugodżarów i Jeziora Aralskiego (pow. 16,6 tys. km²) rozciąga się kazachska część Niziny Turańskiej. W północnej części kraju leży Płaskowyż Turgajski, rozcięty dolinną Bramą Turgajską. Wschodnią część Kazachstanu zajmuje rozległe Pogórze Kazachskie z izolowanymi pasmami gór średnich. Wschodnie pogranicze kraju zajmują góry – zachodnie krańce Ałtaju i Tienszanu. Na północy kraju do Kazachstanu należy południowy skraj Niziny Zachodniosyberyjskiej.
Klimat
Klimat Kazachstanu jest zdeterminowany przez jego położenie w sercu olbrzymiego kontynentu, z dala od oceanu, przez co nie docierają tu masy powietrza morskiego. Klimat kraju jest umiarkowany, suchy, skrajnie kontynentalny. Różnice temperatur lata (do +40 °C) i zimy (do –45 °C) oraz nocy i dnia są nadzwyczaj duże. Lato jest długie i gorące, zima równie długa i mroźna, zaś wiosna i jesień są bardzo krótkie. W centralnej części Kazachstanu opady praktycznie nie występują, na północnych i południowych obrzeżach dochodzą zaledwie do 300 mm rocznie.
Wskutek suchości klimatu Kazachstan należy do krajów cierpiących na niedostatek wody. Sieć rzeczna kraju jest słabo rozwinięta. Częste są rzeki nieuchodzące do żadnego zbiornika wodnego, lecz wysychające w piaskach pustyń oraz rzeki okresowe. Maksymalne stany rzek występują wiosną – w porze topnienia śniegów na stepach.
Większość terytorium państwa należy do bezodpływowego obszaru zlewisk Morza Kaspijskiego (rzeki Ural i Emba), Jeziora Aralskiego (Syr-daria) i jeziora Bałchasz (Ili) i innych, pomniejszych bezodpływowych jezior, w większości zasolonych.
Północne pogranicze Kazachstanu należy do zlewni Obu (Toboł, Iszym i Irtysz).
Północne obrzeże Kazachstanu leży w strefie lasostepu – na czarnoziemach spotyka się tu zagajniki brzozowo-osikowe, a na piaskach – sosnowe. Poza tym lasy spotyka się tylko wysoko w górach na obrzeżach kraju. Centralny równoleżnikowy pas kraju zajmują stepy – część Wielkiego Stepu eurazjatyckiego. Na południu stepy te przechodzą w półpustynie z dużym udziałem słonych bagien, częściowo pozbawionych roślinności. Na południe od pasa półpustyń leżą pustynie gliniaste i piaszczyste (Kyzył-kum, Mujun-kum), które łącznie zajmują 2/3 powierzchni państwa.
Ten pierwotny układ roślinności został znacząco zaburzony przez człowieka, zwłaszcza w czasach najnowszych. Znaczną część stepów zajęto pod uprawy rolne, które jednak wymagają sztucznego nawadniania.
W I tysiącleciu p.n.e. Kazachstan zamieszkiwany był przez związki plemienne Saków i Issydonów. Od II do III w. zajęty przez Xiongnu, później w składzie kaganatu tureckiego. Od VIII do X w. pod panowaniem dynastii Karachanidów. W latach 1219–1221 podbity przez Mongołów, należał do Złotej Ordy. Po jej rozpadzie podzielony na Chanat Uzbecki (na wschodzie) i Ordę Nogajską (na zachodzie). W połowie XV w. w Chanacie Uzbeckim wyodrębnili się Kazachowie (tzn. ludzie wolni). Na innych ziemiach powstały 3 ordy (żuzy) – Wielka (Siedmiorzecze), Średnia i Mała.
Kazachstan został podbity przez Rosję i wcielony do tego kraju w 1868. Po utworzeniu Związku Radzieckiego na terenie kraju utworzono autonomię dla Kazachów, początkowo (1920) jako wchodzącą w skład Rosyjskiej FSRR Kirgiską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką, w 1925 przemianowaną na Kazachską Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką. W 1936 Kazachska ASRR zmieniła swój status i jako Kazachska Socjalistyczna Republika Radziecka weszła bezpośrednio w skład ZSRR.
W czasie rządów Stalina Kazachstan był znany ze znajdujących się na jego terenie obozów pracy (łagrów) oraz jako miejsce deportacji m.in. ludności polskiej oraz Czeczenów. Później Kazachstan stał się miejscem kilku ambitnych radzieckich projektów, takich jak: umiejscowione w Semeju laboratoria jądrowe, próby z bronią jądrową, kosmodrom Bajkonur, zagospodarowywanie bezludnych terytoriów. 16 grudnia 1991 Kazachstan, jako ostatnia z republik ZSRR, proklamował niepodległość. W 1997 stolica kraju została przeniesiona z położonego na południu miasta Ałmaty do znajdującej się bliżej geograficznego centrum kraju i dalej od granicy z Chinami Akmoły, przemianowanej później na Astanę.
Ludność Kazachstanu jest bardzo zróżnicowana. Spośród blisko 17 mln mieszkańców (2012) Kazachstanu największe grupy etniczne stanowią Kazachowie – blisko 65% oraz Rosjanie – ponad 25%.
Główne miasta
Astana (780 880), Ałmaty (1 477 564), Karaganda (446 200), Szymkent (561 200), Pawłodar (317 289), Taraz (398 000), Öskemen (286 709), Uralsk (210 600), Temyrtau (179 520), Kustanaj (209 336), Aktobe także Aktiubińsk (367 220), Pietropawłowsk także Petropawł (193 291), Semej także Semipałatyńsk (299 264), Jekybastuz (125 012), Kyzyłorda (157 400), Aktau także Szewczenko (147 443), Kokszetau (153 057), Atyrau także Gurjew (161 223), Kapszagaj także Kapczagaj (41 201).
Ustrój polityczny
Kazachstan jest republiką prezydencką z systemem partii dominującej. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na pięcioletnią kadencję (do 2007 kadencje były siedmioletnie). Od 16 grudnia 1991 jest nim Nursułtan Nazarbajew, a konstytucja gwarantuje mu możliwość ubiegania się o reelekcję dowolną liczbę razy. Władza prezydenta jest bardzo silna: powołuje i odwołuje rząd, ma prawo rozwiązywania parlamentu i zarządzania referendum bez żadnych konsultacji politycznych. Tylko prezydent może wnosić projekty zmian w konstytucji. Władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu.
W Izbie niższej (Mażilis) zasiada 107 deputowanych, z czego 98 jest wybieranych w wyborach proporcjonalnych, w głosowaniu na partyjne listy krajowe, przy wyborczej klauzuli zaporowej wynoszącej 7%. Dziewięciu deputowanych wybiera Zgromadzenie Narodów Kazachstanu. Kadencja izby trwa pięć lat.
W Senacie, izbie wyższej parlamentu, zasiada 39 senatorów. Siedmiu z nich wyznacza prezydent. Po dwóch wybierają specjalne zgromadzenia elektorów (maslichaty) każdej z 14 prowincji oraz miast Astana i Ałmaty. Kadencja senatora trwa sześć lat. Co dwa lata następuje wymiana 1/3 składu izby. Dożywotni mandat senatora przysługuje również byłym prezydentom republiki.
W wyborach parlamentarnych 20 marca 2016 roku 84 z 98 bezpośrednio wybieranych miejsc w parlamencie przypadły partii Nur Otan Nursułtana Nazarbajewa (na którą zagłosowało 82,20% uprawnionych). Do parlamentu weszły także Demokratyczna Partia Kazachstanu Ak Żoł (7 miejsc) oraz Komunistyczna Ludowa Partia Kazachstanu (7 miejsc).